سازشناسی

در زیر با انواع سازهای موسیقی آشنا می شوید

تار

تار از سازهای زهی و ایرانی^[۱]^[۲]^[۳]^[۴]^[۵]^[۶] است که با زخمه نواخته می‌شود. تار در ایران و برخی مناطق دیگر خاورمیانه مانند تاجیکستان، جمهوری آذربایجان و ارمنستان و گرجستان و دیگر نواحی نزدیک قفقاز برای نواختن موسیقی سنتی این کشورها و بخش‌ها رایج است.^[۷]^[۸]^[۹] واژه تار خودش در فارسی به معنی رشته‌است. هرچند که ممکن است معنی یکسانی در زبان‌های تحت تأثیر فارسی یا دیگر زبان‌های ایرانی تبار مثل کردی داشته باشد. این باعث شده‌است که کارشناسان ایرانی بر این باور باشند که تار ریشه مشترکی میان همه اقوام ایرانیتبار در جایی که از سوی ایرانیکا با قاطعیت به نام قاره فرهنگی ایرانیان نامیده شده دارد.^[۱۰]

در گذشته تار ایرانی پنج سیم (یا پنج تار) داشت. غلامحسین درویش یا درویش خان سیم ششمی به آن افزود که همچنان به کار می‌رود.

سنتور

سنتور ساز زهی موسیقی ایرانی است. فرهنگ دهخدا سنتور را این‌گونه بازشناخته‌است:^[۱] «از سازهای ایرانی به شکل ذوزنقه که دارای سیم‌های بسیاری است و با دو زخمه چوبی نواخته می‌شود. رایج‌ترین نوع سنتور (۹ خرکی) دارای ۷۲ سیم است که به دسته‌های ۴ تایی و در ۱۸ دسته تقسیم می‌شود.

پیانو

پیانو یکی از سازهای صفحه‌کلیددار و مشهورترین آن‌ها است. صدای پیانو در اثر برخورد چکش‌هایی با سیم‌های فلزی آن در داخل جعبه چوبی تولید می‌شود. این چکش‌ها در اثر فشرده شدن کلیدها (کلاویه‌ها) به حرکت در می‌آیند. سیم‌های پیانو به صفحه‌ای موسوم به «صفحهٔ صدا» متصل شده‌اند که نقش تقویت‌کنندهٔ صدای آن‌ها را دارد.

پیانو بالاترین دامنه صوتی را در بین ساز های معمول (به جز ارگ کلیسا) دارد، به طوریکه در شکل فعلی‌اش به‌طور معمول حدود هفت اکتاو دارد و قادر به تولید فرکانس‌هایی از حدود ۲۷ تا ۴۱۸۶ هرتز می‌باشد، در حالی که در مقام مقایسه ساز ویولن تنها قادر به تولید حدود پنج اکتاو و بهترین خواننده‌ها تنها قادر به خواندن کمتر از سه اکتاو هستند.

ویولن

ویولن (به فرانسوی: violon) ساز زهی و آرشه‌ای است. این ساز کوچک‌ترین عضو سازهای زهی-آرشه‌ای است. اصالت این ساز به کشور ایتالیا بر می‌گردد.

برای نواختن معمولاً روی شانهٔ چپ قرار می‌گیرد و با آرشه که در دست راست نوازنده است نواخته می‌شود.

کوک سیم‌های ویولن از زیر به بم به ترتیب: می (سیم اول)، لا (سیم دوم)، ر (سیم سوم)، سل (سیم چهارم).

اصوات سیم‌های مجاور نسبت به یکدیگر فاصله پنجم درست را تشکیل می‌دهند. در این وسعت صدا ویولن قادر است تمام فواصل کروماتیک و کوچک‌تر از آن را اجرا نماید از معروفترین نوازندگان این ساز می‌توان به آنتونیو ویوالدی و نیکولو پاگانینی، آهنگساز و نوازنده معروف ایتالیایی، اشاره کرد.

کلارینت

کلارینت یکی از سازهای بادی قمیشی است که انواع حرفه‌ای‌اش معمولاً از چوب سیاه آفریقایی ساخته می‌شود. کلارینت یک قمیش، یک مجرای استوانه‌ای و یک سوراخ تقریباً استوانه ای دارد و از دسته سازهای انتقالی محسوب می‌شود. به کسی که این ساز را می‌نوازد، کلارینتیست گفته می‌شود.^[۱]

نی

نی یا نی هفت بند از سازهای بادی ایرانی است و از دسته سازهای بدون زبانه است. ساز نی قابل کوک نبوده و نوازنده در همنوازی‌ها و تکنوازی‌ها از انواع مختلف نی استفاده می‌کند. وسعت صدای نی دو اکتاو و نیم است و در انواع آن با کوک‌های متفاوت، فاقد یک تا دو نت است. مانند نی «لا کوک» که فاقد نت دو، نی «سل کوک» فاقد نت سی بمل و نی «فا کوک» فاقد نت لا بمل است. نی از سازهای محلی است و در اکثر نقاط ایران وجود دارد.^[۱]

آکاردئون

آکوردئون یک ساز بادی شستی‌دار با سطح مورب متحرک در دو طرف و بدنه فانوسی است.^[۱]

این ساز در اوایل قرن نوزدهم در اروپا اختراع شد و معمولاً در موسیقی محلی اروپا، آمریکای شمالی، آمریکای جنوبی و روسیه مورد استفاده قرار می‌گیرد. قدیمی‌ترین نام این ساز هارمونیکا است که یک اسم یونانی بوده و به معنی هارمونی موسیقایی به کار برده می‌شده‌است.

ساکسیفون

ساکسوفون (به فرانسوی: saxophone) یکی از سازهای بادی است که معمولاً از جنس برنج است و یک قمیش مشابه قمیش کلارینت دارد. مشابه کلارینت، ساکسوفون نیز سوراخ‌هایی دارد که نوازنده از طریق مکانیزمِ کلیدی آن‌ها را می‌بند. وقتی که نوازنده کلیدی را فشار می‌دهد یا کلید را رها می‌کند، به ترتیب صفحه ای روی سوراخ‌ها قرار می‌گیرد یا صفحه از روی سوراخ برداشته می‌شود. این ساز را آدولف ساکس در دههٔ ۱۸۴۰ اختراع کرد و به نام او «ساکسوفون» نام گرفت.

سه تار

سه‌تار از سازهای زهی و مضرابی موسیقی ایرانی است که با ناخن انگشت اشارهٔ دست راست^{[توضیح ۱]} نواخته می‌شود. این ساز، دارای ۴ سیم از جنس فولاد و برنز است که به موازات دسته، از کاسه تا پنجه کشیده شده‌اند. سه‌تار دارای ۲۸ پردهٔ قابل حرکت از جنس روده‌ی حیوانات یا ابریشم است. صدای آن ظریف و تو دماغی و تا حدودی غمگین است و گستره صوتی آن از هنگامِ بمِ دو زیر خط حامل تا لا بمل بالای خط حامل و در نتیجه نزدیک به ۳ اکتاو است.

گیتار

گیتار نوعی ساز زهی است که با پیک یا انگشت نواخته می‌شود و از این جهت که سیم‌های آن در اثر ارتعاش تولید صدا می‌کنند، به سازهای گروه کوردوفون (به انگلیسی: Cordophones) یا زه‌صدا تعلق دارد. این نوع گیتار شش سیم دارد و این ساز علاوه بر داشتن قدمت تاریخی قابل توجه (چه از لحاظ ساختار آن و چه از لحاظ تکنیک‌های نوازندگی) توانسته‌است هم‌گام با تحولات موسیقی غرب پیشرفت چشمگیری داشته باشد؛ که در نتیجه گونه‌های متفاوتی از آن به وجود آمده و هم‌اکنون جایگاه ویژه‌ای در موسیقی جهان دارد.

کمانچه

کَمانچه یکی از سازهای موسیقی ایرانی است. این ساز علاوه بر شکم، دسته و سر، در انتهای پایینی ساز، پایه‌ای دارد که روی زمین یا زانوی نوازنده قرار می‌گیرد. نوعی از کمانچه معروف به کمانچه لری وجود دارد که پشت باز است و مردمان لر به آن «تال» می‌گویند.

کیبورد

کیبورد در سازهای کلاویه‌ای موسیقی به شستی‌ها و اهرم‌هایی گفته می‌شود که به ترتیب ویژه‌ای کنار هم قرار دارند و با فشردن آن‌ها صدایی با بسامد مشخص تولید می‌شود. بعضاً به کیبورد، کلمه ارگ هم اطلاق می‌شود که اشتباه است.

کیبورد‌سازی الکترونیک و کلاویه‌ای است که قادر به تولید طیف گسترده‌ای از صداها می‌باشد. از کیبورد در استودیو ها؛ مجالس ها؛ و کنسرت‌ها بسیار استفاده می‌شود.

هارمونیکا

سازدهنی یا هارمونیکا (به انگلیسی: Harmonica) جزء سازهای بادی است و در خانوادهٔ سازهای زبانه آزاد (Free Reed Instruments) قرار می‌گیرد.

تولید صوت در این نوع سازها نتیجه ارتعاش یک زبانه (Reed) از جنس فلز است که تنها یک سر آن به بدنه ساز متصل شده و انتهای دیگرش می‌تواند آزادانه حرکت کند. به ارتعاش درآمدن این زبانه‌ها در اثر عبور جریان هوا موجب تولید صدای ساز می‌شود.

تنبور

تنبور سازی است که دسته‌ای بلند و کاسه‌ای گلابی شکل دارد و معمولاً از چوب توت ساخته می‌شود. کاسه آن به دو صورت یک تکه (کاسه‌ای) که از قدیم مرسوم بوده و چند تکه‌ای (ترکه‌ای یا چمنی) است که به تقلید از کاسه سه تار در دهه‌های اخیر ساخته شده‌است. طول این ساز در بین ۷۰ تا ۸۰ سانتیمتر و دارای سه سیم است، یکی واخوان و دو سیم اصلی. در زمان قدیم به گفته فارابی از یک یا دو سیم اصلی استفاده می‌شدهاست که اکنون به صورت سه سیم معمول است. این ساز دارای چهارده پرده (دستان) و فاقد ربع پرده می‌باشد.

تنبک

تنبک^[۱] (تمبک، دمبک، دندونک و ضَرب) یکی از سازهای کوبه‌ای ایرانی است. این ساز پوستی، از نظر سازشناسی جزء طبل‌های جام‌شکل محسوب می‌شود که از این خانواده می‌توان به سازهای مشابه مانند داربوکا در کشورهای عربی و ترکیه و همچنین زیربغلی در افغانستان اشاره کرد.

دف

دَف، یکی از سازهای کوبه‌ای در موسیقی ایرانی است که شامل حلقه‌ای چوبی است که پوست نازکی بر آن کشیده‌اند و با ضربه‌های انگشت می‌نوازند. این ساز از سازهای ضربی ایرانی شبیه به دایره ولی بزرگ‌تر از آن و با صدای بم‌تر است.

تمپو

کوزه یا اودو درام نوعی ساز کوبه‌ای است، که از سفال یا سرامیک ساخته می‌شود.
این ساز با الگو گرفتن از ساز آفریقایی Udu که اصالتاً سازی نیجریه‌ای است ساخته شده‌است. نسخه ی سفالی و قدیمی این ساز در ایران جهله نام دارد که در موسیقی بندرعباس و برخی شهرهای دیگر جنوب ایران استفاده ی بسیار دارد. نسخه ی هندی این ساز گاتام نام دارد.

کوزه

کاخن

کاخون یا کاخُن (به اسپانیایی: Cajón) تلفظ:[kaˈxon] نوعی ساز کوبه‌ای است.
کاخن لغتی اسپانیایی به معنی جعبه، صندوق یا صندوقچه است که به نوعی ساز کوبه‌ای اطلاق می‌شود.

نوازنده کاخن بر روی آن می‌نشیند و با ضربات کف دست و انگشتان که بر روی صفحه جلویی (تاپا) و صفحات کنار و بالای ساز می‌کوبد، صدا تولید می‌کند.

همچنین از ابزارهای نوازندگی دِرام و دیگر سازهای پرکاشن نظیر مَلِت‌ها(mallets)، استیک‌ها(sticks) و بِراش‌ها(brushes) در نواختن کاخن هم استفاده می‌شود.

ویولنسل

ویولنسل یا ویلنسل یا ویولونسل (به فرانسوی: violoncelle) یا چِلو (به انگلیسی: cello) سازی زهی و آرشه‌ای از خانوادهٔ ویولن است. صدای این ساز در منطقهٔ میانیِ سازهای این خانواده قرار دارد.

ویولنسل از ویولن و ویولا (ویولن آلتو) بزرگ‌تر است. در هنگام اجرا، این ساز در بین دو پای نوازنده قرار می‌گیرد و از طرفی دیگر، توسط میله‌ای که در انتهای آن تعبیه شده، روی زمین استوار می‌شود. این ساز از خانوادهٔ سازهای زهی آرشه‌ای است. استفاده از این ساز در تک‌نوازی‌ها (سُلو)، در گروه‌نوازی‌ها، از جمله در ارکسترهای مجلسی و ارکسترهای سمفونیک متداول است. این ساز عضو ثابت در ارکسترها به صورت استاندارد است که در بخش باسِ زهی‌ها قرار می‌گیرد. همچنین، در بیشتر آنسامبل‌های دیگر نیز حضور دارد. کنسرتوها و سوناتهای فراوان برای ویولنسل نوشته شده‌است.

چنگ یا هارپ

چنگ یا هارپ (به انگلیسی : Harp) گونه‌ای ساز زهی باستانی است و در کنار ساز رود (بربت)، از مشهورترین سازهای ایران باستان به‌شمار می‌آمده‌است.در ادبیات پارسی بسیار از این ساز یاد شده‌است و سیارهٔ زهره را چنگ‌زن دانسته‌اند. در مُهری گِلین که در بین سال‌های ۱۹۶۱ تا ۱۹۶۶ میلادی توسط دو باستان شناس از دانشگاه شیکاگو به نام‌های پیناس دلوگاس(pinhas delougaz) و هلن کانتور(Helene Kantor) در تپه چغامیش خوزستان یافته شد و مربوط به هزارهٔ چهارم قبل از میلاد و دوران ایلامیان می‌باشد یک نوازندهٔ چنگ منحنی را نشان می‌دهد. این چنگ ۶ رشته دارد.

فلوت

فلوت (Flute) از سازهای بادی چوبی (بی‌زبانه یا بی‌قمیش) است که برخلاف دیگر سازهای این دسته، صدای آن نه از لرزش قمیش، بلکه از نوسان هوای دمیده‌شده بر لبهٔ دهنی (یا تیغهٔ هواییِ) ساز تولید می‌شود. فلوت جزو سازهای بادی چوبی بدون زبانه است.

بندیر

بندیر (انگلیسی: bendir؛ عربی: بندیر؛ جمع: بنادیر)، یک ساز کوبه‌ای قاب‌دار است با قابی چوبی و پوستی که بر روی آن کشیده شده‌است.^[۱] واژه بندیر در زبان ترکی استانبولی به معنی ساز کوبه‌ای قابدار بزرگ دستی است.

بندیر به عنوان ساز سنتی در آفریقای شمالی، و همچنین در مصر باستان و بین‌النهرین استفاده می‌شده‌است.^[۲] و در شمال آفریقا به عنوان ساز سنتی استفاده می‌شود. این ساز اساساً در کشورهای مراکش، الجزایر، تونس، لیبی و گاهی در مصر استفاده می‌شود.

بندیر در مراسم خاص صوفی‌ها نیز استفاده می‌شود. مشخصه مراسم صوفی‌ها استفاده از موسیقی، ریتم، حرکات موزون (رقص سماع) برای رسیدن به خودآگاهی است.

دایره

دایره، یکی از سازهای کوبه‌ای است. این ساز، شبیه دف است و تفاوت این دو در آن است که دف، معمولاً دارای زنجیرهای کوچکی است که به دیواره چوبین آن نصب شده، همچنین دایره از دف کوچک‌تر است. این خصوصیات صدای این دو را متفاوت می‌کند.

دایره غیر از ایران در کشورهایی همچون افغانستان، آذربایجان، ازبکستان، تاجیکستان و نواحی اویغورنشین چین رواج دارد. دایره ساری شهری است.

هنگ درام

ساز هنگ یا هنگ‌درام، نوعی ساز کوبه‌ای در طبقهٔ خودصداها است، که برای اولین بار در سال ۲۰۰۰ توسط فلیکس رونِر و سابینا شِرر در شهر برن در کشور سوئیس ساخته شد. سازندگان نامِ «هنگ» را برای این ساز انتخاب کرده‌اند و نسبت به استفاده از اسم «هنگ‌درام» در زبان انگلیسی ابراز نارضایتی کرده‌اند.

درامز

درامز یا درام (به انگلیسی: Drum) که در زبان فارسی به معنی طبل است، در زبان انگلیسی معادل «Drum Kit» به معنی مجموعه‌ای از طبل‌ها، سنج‌هایی که روی پایه نصب می‌شود و گاهی، دیگر سازهای کوبه‌ای است که در کنار هم یک ساز واحد و مستقل را تشکیل می‌دهند. این مجموعه از ساز، معمولاً در موسیقی جاز، راک، بلوز و پاپ کاربرد دارد. اجرای آن به وسیله ابزارهایی مانند چوب و پدال‌هایی که در قسمت پایین سازها قرار دارد با دست و پا نواخته می‌شود و به نوازنده آن درامِر می‌گویند.

عود

بربت (همچنین بربط) یا عود (همچنین رود)،سازی ایرانی^[۱] از رده‌سازهای زهی زخمه‌ای است که در خاورمیانه و کشورهای عربی شمال آفریقا رواج دارد. خاستگاه بربت با استناد به اکتشافات باستان‌شناسی به پنج هزار سال پیش، تمدن سومر و شهر اور بر می گردد. در نگاره‌های مصری به جای مانده از دوهزار سال پیش که نوازندگان را به تصویر کشیده‌اند این ساز دیده می‌شود. پس از آن بربط به دیگر نقاط خاورمیانه از جمله ایران و عربستان دوره پیش از اسلام هم راه پیدا می‌کند. از بربت نوازان بنام ایرانی می‌توان باربد، بامشاد، نکیسا و رامتین را نام برد. پس از اسلام و در پی خلافت اسلامی این ساز تکامل می یابد و گسترهٔ این ساز در سراسر جهان اسلام از چین تا اندلس گسترش میابد. در زمان حکومت عبدالرحمان دوم بر اندلس و دعوت او از یک نوازنده بنام به نام کمال‌الدین زریاب این ساز به اسپانیا وارد می‌شود. زریاب بربط را در این سرزمین گسترش و تکامل می‌دهد و از آمیختن این ساز با تار برای اولین ساز گیتار را می‌سازد. که هم‌اکنون سالانه در اسپانیا بزرگداشتی به نام زریاب برگزار می‌شود. پاکو دلوسیا از مشهورترین نوازندگان گیتار در جهان برای گرامیداشت یاد او قطعه‌ای به نام زریاب ساخته‌است.

قانون

قانون یک ساز است متعلق به خانوادهٔ قدیمی سیتار (Cythare)، که در سده‌های میانه تحت عنوان Canon یا miocanon به اروپا برده شد. این ساز دارای یک جعبهٔ چوبی به شکل ذوزنقه‌است که به وسیلهٔ دو انگشت سبابه و دو مضراب (که میان حلقه‌ای که به انگشت کرده‌اند و خود انگشت قرار می‌گیرند) نواخته می‌شود.در بخش‌های سازشناسی متون کهن موسیقی به‌سازی سه گوش، بیرون ساعد، با سطحی مجرد تنها، دارای هفتاد و دو وتر آن یک کوک می‌گرفته با تاری از ابریشم و گاه از روده و گاه از مفتول سیم اشارت رفته‌است که همانند چنگ نواخته می‌شده‌است. قانون از سازهایی است که از کهن در موسیقی ایرانی به کار می‌رفته و توانایی بیان گوشه‌های موسیقی ایرانی را دارد؛ ولی مدت مدیدی است که در سرزمین ما ناشناخته مانده، در حالی که در کشورهای همجوار سال‌ها است که از این ساز استفاده شده‌است. کمابیش از نیم قرن پیش تا کنون، موسیقی‌دانان ایرانی به اجرای این ساز روی آورده‌اند.

ترومبون

نام ترومبون از ایتالیائی می‌آید و به معنی «ترومپت بزرگ» است. ترومبون از دورهٔ رنسانس در موسیقی مذهبی کلیساها به‌کار می‌رفت، ولی در آثار ارکستری چندان رایج نبود. لودویگ فان بتهوون با استفاده از این ساز در موومان آخر سمفونی پنجم خود آن را رایج کرد و بسیاری از آهنگسازان بعد از او به ترومبون نقشی در آثار خود دادند.

ترومبون در موسیقی جاز هم بسیار به‌کار رفته‌است. از نوازندگان مشهور ترومبون جاز می‌توان از گلن میلر، جی جی جانسون، کی وایندینگ و تامی دورسی نام برد.

رایج‌ترین نوع ترومبون، «ترومبون تنور» است که جز سازهای انتقالی نمی‌باشد.
نت ترومبون تنور را با کلید (فا) و (دو خط چهارم) می‌نویسند.
از نظر ظاهری با لوله کشوئی آن شناخته می‌شود. ترومبون‌های رایج عملاً ترومپت‌های آلتو و باس هستند.
اکثر سازهای این خانواده انتقالی محسوب می‌شوند.

ترومپت

ترومپت (به فرانسوی: trompette، به انگلیسی: trumpet) از سازهای بادی برنجی است که در محدودهٔ سوپرانو، زیرترین صدا را در بین سازهای بادی برنجی می‌تواند تولید کند. ترومپت از دستهٔ سازهای انتقالی است.

ترومپت از نظر ظاهر بسیار شبیه به کورنت است. فرق آن با کورنت در لولهٔ آن است که در بیشترِ طولِ خود، قطری یکسان دارد.

ترومپت در انواع موسیقی‌ها، مانند موسیقی کلاسیک، موسیقی جاز، و موسیقی پاپ به‌کار می‌رود.

لوله ترومپت به صورت مخروطی ویژه‌است که به دهانه‌ای ناقوسی منتهی می‌شود لوله این ساز تا سده ۱۵ به شکل مستقیم ساخته می‌شده و از آن به بعد به شکل منحنی ساخته می‌شود. بر روی لوله سه دکمه مشاهده می‌شود که اولی باعث ازدیاد طول لوله برای بدست آوردن یک پرده بم می‌شود، فشار دکمه دوم صوت را نیم پرده و فشار دکمه سوم یک پرده و نیم پایین می‌آورد.

هورن

کُر (به فرانسوی: cor) یا هورن (به انگلیسی: horn) یا فرنچ هورن (به انگلیسی: French horn) نام‌های سازی است از خانواده سازهای بادی برنجی.این ساز در سال ۱۶۵۰ میلادی در فرانسه از روی شیپور شکار ساخته شد. به همین دلیل در کشورهای انگلیسی‌زبان به فرنچ هورن (شیپور فرانسوی) معروف است، اگرچه بیشتر نوازندگان آن را فقط هورن می‌نامند. خود فرانسوی‌ها به آن کُر می‌گویند.

کنترباس

کُنترباس (به فرانسوی: contrebasse) بزرگ‌ترین و بمترین ساز زهی آرشه‌ای است که یا به وسیلهٔ آرشه، یا از طریق زخمه زدن (پیتزیکاتو) نواخته می‌شود. امروزه این ساز در موسیقی کلاسیک غربی در دستهٔ سازهای زهی نقش مهمی را در ارکستر ایفا می‌کند. کنترباس نه‌تنها در موسیقی کلاسیک غربی، بلکه در دیگر سبک‌های موسیقی مانند جاز، بلوز و راک اند رول کاربرد دارد.

کنتر باس بزرگ‌ترین ساز خانوادهٔ زهی – آرشه‌ای‌ها محسوب می‌شود.
دارای بم‌ترین گسترهٔ صوتی در خانوادهٔ زهی – آرشه‌ای‌ها به‌شمار می‌رود.

کوک سیم‌های این ساز به ترتیب از زیر به بم عبارت است از:

سُل (سیم اول)، رِ (سیم دوم)، لا (سیم سوم)، و می (سیم چهارم).
سیم‌های کنترباس برعکس سیم‌های ویلن کوک می‌شوند.
این ساز یک اکتاو بم‌تر از نت نوشته‌شده صدا می‌دهد.
نت این ساز را با کلید فا خط چهارم می‌نویسند.
این ساز دارای ۴ سیم است، اما نمونه‌های ۵ سیمهٔ این ساز نیز وجود دارد. (کنترباس‌های ۵سیمه قادرند ۴ نت بم‌تر از کنترباس‌های ۴سیمه اجرا کنند)
سیم‌های کنترباس با فاصله چهارم درست کوک می‌شوند. اولین سیم کنترباس زیرترین کوک را دارد.

سرنا

سُرنا یا سورْنا نام ساز بادی باستانی ایرانی است که از چوب ساخته می‌شود و از دسته سازهای دو زبانه است. سرنا ی محلی بیشتر با دهل نواخته می‌شود و در بعضی نواحی مانند بختیاری و دزفول از سرنای کوچک استفاده می‌شود.سُرنا و کَرنا هر دو به معنی بوق و با لغت (به انگلیسی: Horn) در انگلیسی از یک ریشه می‌باشند. در اصل در میان اقوامی که زبان هندواروپایی اولیه را صحبت می‌کردند این ساز به علت اینکه از شاخ حیوانات ساخته می‌شد به این اسم نامیده شده. شاهد دیگری که به این ادعا و مشابهت مهر تائید می‌زند نام ذوالقرنین، به معنی دارنده دو شاخ است. قَرن که مُعَرَّب کَرن است (که در اسم کَرنا مشاهده می‌شود) به معنی شاخ می‌باشد.^[۲] البته سُرنای کنونی به مراتب از بوقهای شاخی اولیه پیشرفته تر است، ولی عضوی از خانواده سازهای بادی یا بوقی به شمار می‌آید.

نی انبان

نی انبان یکی از قدیمیترین سازهایی است که در کشورهای زیادی آن را به عنوان ساز اصیل می‌شناسند ولی شکل ظاهری آن مقداری با هم تفاوت دارد. در زمان‌های قدیم مردمی که از جایی به جای دیگر می‌رفتند، این ساز را نیز با خود جابه‌جا می‌کردند وبا تغییر دادن شکل ظاهری آن، آن ساز را در منطقهٔ جدید مورد استفاده قرار می‌دادند و پس از مدتی جز سازهای سنتی آن منطقه درمی‌آمد. با اینکه این ساز در کشورهای مختلف از نظرشکل و صدا تفاوت‌هایی دارد، ولی نمی‌توان گفت که مشابه یکدیگر نیستند.

این ساز کمی بزرگتر از دوزله معمولی (و گاه با هفت سوراخ) که انتهای قمیش دار آن به کیسه‌ای به نام «انبان» الصاق و دقیقاً «هواگیری» شده‌است که از این نقطه الصاق هوا خارج و داخل نشود، در نزدیکی محل الصاق دوزله لوله دیگری به طول نامعین خارج شده (محل خروج این لوله نیز به دقت هواگیری شده) که نوازنده آن را به دهان می‌گذارد و از این طریق کیسه را پر باد می‌کند و در نتیجه فشاربازو آرنج بر روی کیسه که هنگام نواختن آن را زیر بغل گرفته‌است؛ هوا را به داخل لوله دوزله می‌فرستند و با انگشتان خود سوراخها را باز و بسته می‌کند.

گیتارباس

گیتار بیس (به انگلیسی: Bass Guitar) نوعی ساز زهی است که صدایش به‌وسیلهٔ یک تقویت‌کنندهٔ الکتریکی (آمپلی‌فایِر) تقویت می‌شود. این ساز که برای تولید صداهایی با فرکانس و تُنِ پایین استفاده می‌شود،

از نظر ظاهری بسیار شبیه به گیتار الکتریک است، با این تفاوت که بدنهٔ بزرگ‌تری دارد، دسته و میزان‌بندی‌اش بلندتر است، و معمولاً دارای چهار سیم (و گاهی پنج یا شش) است که از نظر تُن، یک اُکتاو پایین‌تر از گیتار الکتریک، در محدودهٔ بیس کوک می‌شود. گیتار بیس، هم می‌تواند دارای پرده‌بندی باشد و هم نباشد، اما در اکثر موسیقی‌های عامه‌پسند، بیس‌های پرده‌بندی‌شده رایج‌اند. علاوه بر این‌ها، گیتار بیس آکوستیک توخالی نیز ساخته شده‌است.

از حدود سال ۱۹۵۰ به بعد، در موسیقی‌های راک و پاپ، گیتار بیس به‌صورت وسیعی جایگزین کنترباس شد و تولید صداهایی با تُن پایین را برعهده گرفت.^[۱] همچنین گیتار بیس به صورت تکی، در موسیقی‌های جاز، لاتین، فانک و فلامنکو استفاده می‌شود.

قیچک

قِـیچَک یا غیژک یکی از سازهای زهی در موسیقی ایرانی است که مانند کمانچه با آرشه نواخته می‌شود. جنس کاسهٔ طنینی قیچک از چوب گردو یا توت بوده و سیم‌های آن فلزی هستند. این ساز دارای قدمت بسیار زیادی است و در موسیقی نواحی ایران کاربرد فراوانی داشته و دارد. این ساز از نظر نوازندگی شبیه به ویولن‌سل است و حتی در نوع بزرگ‌تر آن که به قیچک بم معروف است، از آرشهٔ ویولن‌سل استفاده می‌شود.شکم ساز از دو قسمت مجزا از یکدیگر تشکیل یافته. قسمت تحتانی کوچک‌تر و به شکل نیم کره است که بر سطح مقطع جلو پوست کشیده شده و خرک ساز روی پوست قرار دارد. قسمت بالایی بزرگ‌تر، مثل چتری روی قسمت پایینی قرارگرفته و هر دو قسمت توسط سطح منحنی از عقب به هم اتصال یافته‌اند و در نتیجه در جلو یا بین دو قسمت، حفره‌ای تشکیل‌شده است. سطح جلویی قسمت بالا، جز در ناحیهٔ وسط که زیر گردن ساز قرارگرفته به‌صورت دو شکاف پهن باز است. دسته ساز تقریباً در نصف طول خودروی شکم قرارگرفته و نیمهٔ دیگر در بالا به جعبهٔ گوشی‌ها متصل است. دسته فاقد پرده (دستان) است.

دودوک

دودوک (به ارمنی Դուդուկ – به انگلیسی Duduk)، یا تزیراناپوق (به ارمنی ծիրանափող – به انگلیسی Tsiranapogh) اصیل‌ترین ساز ارمنیان در بین دیگر سازهای ملی آنان به شمار می‌رود. موسیقی شناسان ارمنی، استناد به شواهد تاریخی و داده‌های باستان‌شناسی قدمت این ساز را به ۱۲۰۰ سال قبل از میلاد و تاریخ موسیقی دودوک ارمنی را به دوران پادشاهی تیگران بزرگ در سرزمین کوهستانی ارمنستان دانسته‌اند؛ ولی دانشمندان غربی قدمت این ساز را به ۱۵۰۰ سال پیش می‌دانند.^[۱]

یونسکو در ۲۰۰۵ میلادی دودوک را به منزلهٔ شاهکار میراث معنوی و شفاهی بشریت معرفی کرد.

بالابان

بالابان یا بالامان^[۷] (ترکی آذربایجانی: Balaban) ساز بادی استوانه‌ای دو نی به طول حدود ۳۵ سانتی‌متر با هفت سوراخ انگشت، این ابزار موسیقی در بین مردمان آذربایجان، مخصوصاً در استان آذربایجان شرقی رایج است.

بنابر اسناد و مدارک در دسترس، نوعی ساز بادی از خانواده نی و سرنا دست‌کم از سده‌های نخستین دورة اسلامی در ایران شناخته شده بوده، و در میان مردم بخشهایی از این سرزمین به کار می‌رفته‌است.

بالابان به معنای نوعی ساز بادی نیین به صورتهای بَلَبَن، بالَبَن و بالابَن در فرهنگهای لغات ترکی – روسی آمده‌است. در «لغت آذربایجانی – روسی»، بالابان به معنای ساز بادی نه چندان بزرگ و شبیه زُرنا (= سرنا)، در دائرةالمعارف موسیقی ترکی» بَلَبَن یا نایِ بَلَبَن با اشاره به مطلب جامع‌الالحان، نوشته عبدالقادر مراغی و «سازهای ترکی» نوشته فارمر،‌سازی بادی شبیه زُرنا، و در «فرهنگ موسیقی ترکی» بَلَبَن ساز بادی شبیه‌ساز نیین مِی متداول در ارزروم، تعریف شده‌است. در فرهنگها و دائرةالمعارفهای روسی واژه بالابان به معنای‌سازی بادی زبانه‌دار معمول میان اقوام قفقاز شمالی و ایرانیان آمده‌است. بالابان به عنوان‌سازی بادی و بومی در حوزه‌های جغرافیایی – فرهنگی آذربایجان، به ویژه تبریز، ارومیه و اردبیل و زنجان، و کردستان ایران و برخی جاهای دیگر به کار می‌رود و گروهی از نوازندگان این مناطق بالابان نوازند. در زبان کردی این ساز را «باله‌وان»، و در شوشتری نی را «بَلَبون» (= بلبان) می‌گویند.